Ngay những tháng đầu năm nay, thị trường M&A Việt Nam đã sôi động với nhiều thương vụ đến từ các doanh nghiệp trong nước lẫn nước ngoài. Giai đoạn trầm lắng của nền kinh tế hiện được xem là thời điểm “vàng” để các doanh nghiệp có nguồn lực tài chính tốt đẩy mạnh các thương vụ.

Ngày 28/9, tại Phiên họp thứ 26 của UBTVQH cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, cơ quan trình và cơ quan thẩm tra đều nhấn mạnh đến sự cần thiết ban hành Nghị quyết để đảm bảo quyền lợi và lợi ích hợp pháp của Việt Nam và giúp các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài yên tâm về môi trường pháp lý tại Việt Nam.

Thừa ủy quyền của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc trình bày Tờ trình của Chính phủ nêu rõ sự cần thiết ban hành dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu.

Theo đó, ngày 9/7/2021, Bộ trưởng Bộ Tài chính và Thống đốc Ngân hàng trung ương của Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) đã thống nhất về nguyên tắc Giải pháp Hai trụ cột nhằm giải quyết các thách thức về thuế phát sinh trong quá trình số hóa nền kinh tế, bao gồm: Trụ cột thứ nhất, phân bổ thuế đối với hoạt động kinh doanh dựa trên kỹ thuật số. Trụ cột thứ hai, đặt ra mức thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu 15% đối với các công ty đa quốc gia.

Ngày 16/12/2022, Diễn đàn hợp tác toàn cầu về BEPS đã công bố có 138 nước đồng thuận đối với nội dung về Khung giải pháp Hai trụ cột nêu trên.

Việt Nam là thành viên thứ 100 của BEPS và không có ý kiến bảo lưu về nội dung này, nên là một trong những nước đồng thuận.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc khẳng định, thuế tối thiểu toàn cầu không phải là điều ước quốc tế, không phải là cam kết quốc tế, không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng.

Tuy nhiên, nếu Việt Nam không áp dụng thì vẫn phải chấp nhận việc các quốc gia khác áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, có quyền thu thuế bổ sung đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam (nếu thuộc đối tượng áp dụng) mà được hưởng mức thuế suất thực tế tại Việt Nam thấp hơn mức tối thiểu toàn cầu 15%, đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mình, Việt Nam cần khẳng định áp dụng Thuế tối thiểu toàn cầu. Theo hướng dẫn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) về quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, Thuế tối thiểu toàn cầu có bản chất là thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung và các nước cần quy định trong hệ thống pháp luật của mình cho phù hợp.

Việc áp dụng các quy định của thuế tối thiểu toàn cầu mang lại cho Việt Nam những cơ hội mới, cụ thể như: Tăng nguồn thu ngân sách nhà nước từ phần thu thuế bổ sung; Tăng cường hội nhập quốc tế; Giảm thiểu hiện tượng trốn thuế, tránh thuế, chuyển giá, chuyển lợi nhuận.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cũng nêu mục đích, quan điểm xây dựng dự án Nghị quyết, quá trình xây dựng dự án Nghị quyết, bố cục và nội dung cơ bản của dự án Nghị quyết.

Theo đó, mục đích xây dựng Nghị quyết nhằm xây dựng chính sách Thuế tối thiểu toàn cầu để áp dụng từ năm 2024. Đảm bảo quyền lợi và lợi ích hợp pháp của Việt Nam. Tạo mức độ tin tưởng giữa doanh nghiệp và Chính phủ để doanh nghiệp tiếp tục đầu tư và mở rộng đầu tư tại Việt Nam.

Thể hiện sự tiến bộ và minh bạch trong hệ thống quản lý thuế và môi trường đầu tư kinh doanh tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế. Giữ nguyên các chính sách ưu đãi hiện hành áp dụng cho các doanh nghiệp không thuộc đối tượng áp dụng của Thuế tối thiểu toàn cầu.

Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu gồm 9 Điều quy định về: Phạm vi điều chỉnh; Người nộp thuế; Giải thích từ ngữ; Quy định về thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn; Quy định về tổng hợp thu nhập chịu thuế tối thiểu; Quy định về Kê khai và Nộp thuế; Tổ chức thực hiện; Điều khoản thi hành.

Trình bày báo cáo thẩm tra dự án Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội Lê Quang Mạnh cho biết, trên cơ sở Tờ trình số 415/TTr-CP ngày 30/8/2023 của Chính phủ về dự án Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, ngày 14/9/2023, Thường trực Ủy ban Tài chính, Ngân sách đã tổ chức phiên họp để thẩm tra sơ bộ nội dung này.

Về sự cần thiết ban hành Nghị quyết, các quy định về việc áp dụng Thuế Tối thiểu toàn cầu gọi tắt là quy định GloBE được OECD đề xuất và bắt đầu áp dụng từ kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2024. Hiện nhiều nước đã nội luật hóa các quy định này để áp dụng từ kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2024.

Nếu Việt Nam không nội luật hóa các quy định về thuế tối thiểu toàn cầu, thì các nước xuất khẩu vốn đầu tư sẽ được thu khoản thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung (cho đủ mức 15%) đối với các công ty đa quốc gia có dự án đầu tư nước ngoài  tại Việt Nam đang được hưởng mức thuế suất thực tế dưới 15%.

Vì vậy, để bảo đảm giữ quyền đánh thuế của Việt Nam, Thường trực Ủy ban Tài chính – Ngân sách nhất trí cần ban hành văn bản pháp lý để tạo cơ sở cho các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài thuộc diện điều chỉnh của GloBE có thể kê khai nộp thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung và yên tâm về môi trường pháp lý tại Việt Nam.

Trong bối cảnh Chính phủ chưa triển khai kế hoạch sửa đổi, bổ sung Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp để quy định vào Luật các nội dung liên quan đến thuế tối thiểu toàn cầu, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Tài chính – Ngân sách nhất trí cần tạm thời ban hành Nghị quyết (thí điểm) của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu của OECD trước khi tiến hành sửa Luật.

Đồng thời, đề nghị Chính phủ báo cáo rõ kế hoạch, thời gian sửa đổi, bổ sung Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp và dự kiến về thời gian hiệu lực thi hành để bảo đảm các nội dung về thuế phải được quy định một cách thống nhất trong Luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính – Ngân sách cho biết, về hình thức văn bản, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định Quốc hội ban hành Luật để “sửa đổi, bãi bỏ các thứ thuế” và ban hành Nghị quyết (thí điểm) để “thực hiện một số chính sách mới thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội nhưng chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của Luật hiện hành”.

Việc áp dụng thuế Thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu là một nội dung hoàn toàn mới, khác với các quy định (về các mức thuế suất) trong Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp hiện hành.

Vì vậy, việc áp dụng thuế Thu nhập doanh nghiệp bổ sung này cần được quy định trong Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp. Trong trường hợp ban hành Nghị quyết thì tên gọi của Nghị quyết phải là Nghị quyết thí điểm.

Chính phủ đề nghị tên gọi của Nghị quyết không có chữ “thí điểm” để bảo đảm sự chắc chắn cho văn bản đạt chuẩn khi OECD thực hiện rà soát. Đây chỉ là vấn đề về hình thức văn bản, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Tài chính – Ngân sách nhất trí với việc không có chữ “thí điểm” trong tên gọi của Nghị quyết song về bản chất, Nghị quyết này vẫn phải được coi là một Nghị quyết thí điểm, với quy định cụ thể về thời hạn áp dụng và kết thúc theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Về trình tự thủ tục, với yêu cầu đặt ra của việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu cho kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2024, dự thảo Nghị quyết hướng dẫn thời gian nộp tờ khai thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung là 9 tháng sau khi kết thúc kỳ tính thuế (30/9/2025), quy định của GloBE là 12 tháng (31/12/2025).

Theo đó, về cơ bản sẽ đủ thời gian để Cơ quan soạn thảo triển khai sửa đổi, bổ sung Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp trong năm 2024 hoặc trình Quốc hội ban hành Nghị quyết theo quy trình thủ tục thông thường. Tuy nhiên, các nội dung dự thảo là tương đối rõ, bảo đảm các quy định cụ thể và chi tiết.

Vì vậy, để thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu, tạo niềm tin cho các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Tài chính – Ngân sách nhất trí trình Quốc hội bổ sung vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023 và trình tại Kỳ họp tháng 10/2023 theo quy trình thủ tục rút gọn trong một kỳ họp.

Về các giải pháp để thực hiện Nghị quyết, Tờ trình đã đề xuất một số giải pháp để thực hiện dự thảo Nghị quyết. Tuy nhiên, còn thiếu các nội dung cần thiết về công tác thu thập, tổng hợp các thông tin, số liệu hàng năm liên quan đến doanh thu, lợi nhuận,… của tổ chức thành viên của Tập đoàn đa quốc gia có Công ty mẹ tối cao đặt tại nước ngoài, tổ chức thành viên tại nước ngoài của các Tập đoàn đa quốc gia nội địa, làm cơ sở xác định đối tượng thuộc phạm vi áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu hàng năm.

Ủy ban Tài chính – Ngân sách đề nghị Cơ quan soạn thảo báo cáo rõ thêm về việc chuẩn bị và triển khai các nội dung này để bảo đảm các điều kiện cần thiết cho việc thực hiện Nghị quyết. Ngoài ra, đề nghị Cơ quan soạn thảo khẩn trương tham gia các Thoả thuận đa phương về trao đổi thông tin tự động của OECD để có thể tiếp cận và khai thác thông tin về các tập đoàn thuộc đối tượng của thuế tối thiểu toàn cầu.

Ủy ban Tài chính – Ngân sách cũng thẩm tra một số nội dung cụ thể của dự thảo Nghị quyết, theo đó, về phạm vi thu thuế, Ủy ban đề nghị Cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung vào dự thảo Nghị quyết nội dung quy định về các Khoản thanh toán chịu thuế dưới mức tối thiểu để có cơ sở áp dụng ngay khi OECD cho phép thực hiện hoặc có phương án bổ sung nội dung quy định về các Khoản thanh toán chịu thuế dưới mức tối thiểu khi sửa Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp để bảo đảm giữ quyền đánh thuế của Việt Nam theo quy định của OECD.

Đối với quy định về người nộp thuế (Điều 2), Thường trực Ủy ban cho rằng, các quy định được thể hiện trong dự thảo Nghị quyết cần tuân thủ quy định của OECD song phải bảo đảm tính rõ ràng, cụ thể để thuận tiện trong triển khai thực hiện.

Việc dự thảo Nghị quyết không quy định cụ thể các nội dung liên quan, chỉ dẫn chiếu đến quy định theo Quy định GloBE sẽ dẫn đến chưa bảo đảm tính rõ ràng, minh bạch, cụ thể của Nghị quyết. Do đó, đề nghị Chính phủ cân nhắc để nội luật hóa quy định liên quan.

Trong trường hợp không thể thể hiện được nội dung này trong dự thảo Nghị quyết, Tờ trình của Chính phủ cần báo cáo, giải trình rõ lý do đồng thời, có phương án để giao Chính phủ quy định chi tiết tại các văn bản hướng dẫn thi hành Nghị quyết.

Về công thức tính thuế, trong Điều 4, đề nghị cơ quan soạn thảo trên cơ sở các Quy định GloBe, cân nhắc bổ sung quy định làm rõ hơn về khoản bổ sung này. Ngoài ra, trên thực tế sẽ có những khoản thuế bị điều chỉnh thu thêm theo nội luật thông qua công tác thanh tra, kiểm tra sẽ phải được xử lý đối với nghĩa vụ thuế đã kê khai của các năm trước trong công thức tính thuế suất thực tế. Nội dung này có thể giao Chính phủ quy định chi tiết trong các văn bản hướng dẫn luật (nếu cần thiết).

Về thời hạn kê khai và nộp thuế (Điều 6), đề nghị Cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung điều khoản cho phép người nộp thuế có thể tham vấn với cơ quan thuế để có thể xử lý, điều chỉnh những khác biệt mang tính kỹ thuật về hệ thống kế toán,… một cách phù hợp.